De stichting FBL heeft een aanvraag ingediend voor het programma: ‘7 meest bedreigde erfgoed’, een programma dat wordt uitgevoerd door Europa Nostra en is zeer verheugd dat de erfgoedwaarde van de oude spoorbruggen en van de natuurrijke dijk is erkend. De plaatsing op de shortlist van 14 projecten die zijn verkozen binnen dit programma is een heugelijk feit voor FBL. De 14 monumenten en erfgoedlocaties in Europa die zijn genomineerd voor de editie van dit jaar van het 7 Most Endangered Programme (7ME), zijn op 30 januari 2025 bekendgemaakt door Europa Nostra, Het programma 7ME loopt sinds 2013 en is een belangrijk initiatief dat zich toelegt op het beschermen van het bedreigde erfgoed van Europa. Via dat programma worden de noodzakelijke publieke en private steun, inclusief financiering gegenereerd.
De 14 erfgoedlocaties werden geselecteerd door een Adviespanel bestaande uit Europese experts op het gebied van geschiedenis, archeologie, architectuur, projectanalyse en financiën. De sites werden uitgekozen op basis van hun erfgoedwaarde en culturele waarde, evenals het ernstige gevaar waarmee ze vandaag de dag worden geconfronteerd. Voorts speelt ook de betrokkenheid van lokale gemeenschappen en de inzet van publieke en private belanghebbenden om deze sites te redden een rol. Een ander selectiecriterium was de vraag, in hoeverre deze sites kunnen fungeren als een katalysator voor duurzame sociaaleconomische ontwikkeling.
18 maart wordt de definitieve lijst van de 7 meest bedreigde erfgoedlocaties in Europa voor 2025 bekendgemaakt. Onderstaand de informatie over de spoorbruggen en de spoordijk.
Spoorbruggen en spoordijk Baardwijkse Overlaat, Nederland
De spoorbruggen en de spoordijk die de Baardwijkse Overlaat overbruggen zijn een belangrijke herinnering aan de intensieve leder- en schoenindustrie van de 19e en 20e eeuw in de provincie Noord-Brabant in Zuid-Nederland. De drie bruggen zijn rijksmonumenten.
De oorspronkelijk 881 meter lange spoorbrug, onderdeel van het Halvezolenlijntje, werd in 1885 gebouwd als onderdeel van de Langstraatspoorlijn van Lage Zwaluwe naar ’s-Hertogenbosch en diende tot 1972 voor het goederenvervoer van en naar de schoenfabrieken. Vanaf 1916, na de aanleg van het Afwateringskanaal, werden delen van de oude spoorbrug die niet meer boven water of wegen hingen, vervangen door een spoordijk. Sinds 1978 is het 48 hectare grote vroegere Baardwijkse overlaatgebied in bezit van Natuurmonumenten, en in dit gebied, geliefd bij wandelaars, vogelaars en andere bezoekers, vinden we tenminste 11 boomsoorten en struiken en 25 vogelsoorten.
In de negentiger jaren werden de spoorbruggen en de dijk omgevormd tot een wandel- en fietsroute, waarbij de weelderige vegetatie op en naast de dijk voor de fietsers bescherming biedt tegen weer en wind. Aan het restauratieproject van de spoorbruggen in de Langstraat werd in 2013 een European Heritage Award / Europa Nostra Award toegekend voor het feit dat dit historisch en industrieel erfgoed een eigentijdse functie verkreeg, die perfect werd geïntegreerd in de natuurlijke omgeving van het gebied.
Dit belangrijke industriële erfgoed wordt nu bedreigd door plannen, waarbij de fietsroute gemoderniseerd en verbreed wordt, om zodoende meer ruimte te scheppen voor het toegenomen fietsverkeer, waaronder de snellere e-bikes, en de route onderdeel te maken van een regionale snelfietsroute (SFR). Die plannen houden in, dat er naast en parallel aan de huidige welijzeren spoorbruggen nieuwe betonnen bruggen worden gebouwd en ook parallel aan een groot deel van de huidige spoordijk, die daarvoor tot op het omringende niveau wordt afgegraven, waarbij voetgangers geacht worden af te dalen naar maaiveldniveau.
Deze plannen beogen, 37 historische stenen pijlers (waarvan er nu 21 verborgen zitten in de dijk en die worden bloot gegraven) verder te beschadigen door ze als fundering te gebruiken voor de betonnen brug erboven. Door dit plan worden 532 bomen en 785 meter struiken op en langs de spoordijk vernietigd; hierdoor wordt de flora in het natuurgebied verder verarmd en wordt de fietser door de Baardwijkse Overlaat nog meer blootgesteld aan guur weer en wind.
Het Adviespanel voor het 7 Most Endangered Programme verklaart: “Hoewel we voor de regio en de daarin gelegen steden de behoefte erkennen aan een moderne fietsinfrastructuur voor hun burgers, dringen we erop aan, het ontwerp zodanig aan te passen, dat op respectvolle wijze rekening wordt gehouden met de waarde van het erfgoed en het aanzicht van de originele brugopbouw en dat de spoordijk wordt behouden met de daarop weelderig groeiende natuur die een belangrijke natuurlijke bescherming biedt.”
De spoorbruggen en de spoordijk in de Baardwijkse Overlaat werden voorgedragen voor het 7 Most Endangered Programme 2025 door de Federatie Behoudt de Langstraatspoorbruggen met de ondersteuning van de Bond Heemschut en twee andere lokale erfgoedorganisaties. De voordragende organisatie heeft een petitie georganiseerd en alom in de pers aandacht gevraagd voor hun voorstellen die eenvoudiger zijn en minder zullen kosten; deze voorstellen zijn ook voorgelegd aan de Raad van State.
Ondanks de overweldigende steun van de leden van de Provinciale Staten om een beter passende oplossing te vinden voor het behoud van het historische en industriële erfgoed van de spoorbruggen, de pijlers en de met weelderige natuur omzoomde dijk die worden bedreigd door het plan voor de betonnen bruggen, wordt er weinig vooruitgang geboekt, omdat men in afwachting is van een besluit van de Raad van State.
Voor meer informatie:
Federatie Behoudt de Langstraatspoorbruggen (FBL)
Anton van Tuijl
Secretaris stichting FBL
E: antonenherma@gmail.com
T: +31 (0) 416.374.429
Wat is het 7 Most Endangered Programme
Het 7 Most Endangered Programme maakt deel uit van een private campagne om het bedreigde erfgoed van Europa te redden. Het creëert bewustzijn, bereidt onafhankelijke beoordelingen voor en doet aanbevelingen voor actie. Het biedt ook een subsidie van € 10.000 per vermelde site om te helpen bij het implementeren van een overeengekomen activiteit die zal bijdragen aan het redden van de bedreigde site.
Dit programma werd in 2013 gelanceerd en is een samenwerking tussen Europa Nostra en het Europese Investeringsbank instituut. Het heeft ook de steun van het Creatief Europa-programma van de Europese Unie.
Sinds de lancering van het programma zijn 63 bedreigde monumenten en erfgoedlocaties (van kastelen tot bruggen, fabrieken en kerken) uit 31 landen in heel Europa geselecteerd. Daarnaast werd in 2016 de Lagune van Venetië in Italië uitgeroepen tot HET meest bedreigde erfgoed van Europa; en in 2022 verklaarde de Raad van Europa Nostra het rijke en diverse erfgoed van Oekraïne tot HET meest bedreigde erfgoed van heel Europa.
Europa Nostra
Europa Nostra zet zich in voor het beschermen en promoten van cultureel en natuurlijk erfgoed. Het is een Europese federatie van erfgoed-Ngo’s, ondersteund door een breed netwerk van overheidsinstanties, particuliere bedrijven en individuen, dat meer dan 40 landen bestrijkt. Het is het grootste en meest representatieve erfgoednetwerk in Europa en onderhoudt nauwe relaties met de Europese Unie, de Raad van Europa, UNESCO en andere internationale instanties. Europa Nostra werd opgericht in 1963 en vierde in 2023 haar 60-jarig jubileum.
Europa Nostra is o.a. bekend door de European Heritage Awards / Europa Nostra Awards.
Europese Investeringsbank Instituut
Het Europese Investeringsbank instituut (EIB Instituut) werd opgericht binnen de EIB-groep (Europese Investeringsbank en Europees Investeringsfonds) om sociale, culturele en academische initiatieven te promoten en te ondersteunen. Het is een belangrijke pijler van de betrokkenheid van de EIB bij de samenleving en de burgers. Meer informatie op http://institute.eib.org
Creatief Europa
Creatief Europa is het EU-programma dat de culturele en creatieve sectoren ondersteunt, zodat zij hun bijdrage aan de Europese samenleving, economie en leefomgeving kunnen vergroten. Met een budget van € 2,4 miljard voor 2021-2027 ondersteunt het organisaties op het gebied van erfgoed, podiumkunsten, beeldende kunst, interdisciplinaire kunsten, uitgeverij, film, tv, muziek en videogames, evenals tienduizenden kunstenaars, culturele en audiovisuele professionals.
